DİYABET FARKINDALIĞI

Diyabet, insülin hormonunun yokluğu veya yetersiz olması durumunda kan şekerinin hücre dışında ve kanda yükselmesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Her yıl dünyada 8 ile 14 milyon insan diyabet ve kardiyovasküler hastalıklar, kanser ve kronik solunum yolu hastalıkları gibi diğer kronik hastalıklar nedeniyle kaybedilmektedir. Nüfus artışı, yaşlanma ve kentleşmenin getirdiği yaşam tarzı değişimi sonucu obezite ve fiziksel aktivitenin azalmasıyla  birlikte gelişmiş ve gelişmekte olan toplumların tümünde  özellikle tip 2 diyabet görülme sıklığı da hızla artmaktadır.  Birçok ülkede ölüme neden olan hastalıklar içerisinde diyabet beşinci sırada yer almaktadır. Yetişkin diyabetlilerde, diyabetli olmayan yaşıtlarına kıyasla kardiyovasküler olay riski 2-4 kat daha yüksektir. Bunun yanında böbrek bozuklukları, kalp-damar bozuklukları, beyin damar bozuklukları, göz bozuklukları, kemik kaybı, cinsel sorunlar, sinir hasarları ve diyabetik ayak gibi sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Diyabet, körlüğe neden olan ilk üç hastalık içinde yer almaktadır ve kronik böbrek yetersizliği nedenlerindendir. Komplikasyonların bireye ve topluma getirdiği  maliyet çok fazladır. Çeşitli ülkelerde toplam sağlık  hizmeti harcamalarının  %3-12’sini diyabet giderleri oluşturmaktadır. 

Tip 1, Tip 2, gebelikte ortaya çıkan diyabet ve başka hastalıklar sonucu gelişen diyabet olmak üzere farklı diyabet türlerinden bahsedilebilir. 

Tip 1 diyabet daha çok çocuk ve gençlerde görülür. Tip 1 diyabet, bu hastalığa genetik yatkınlığı olan kişilerde genellikle enfeksiyon, stres veya travma gibi bir olay sonrasında tetiklenmektedir. Diyabet hastalarının %5-10’u tip 1 diyabetlidir.

Toplumda en sık rastlanan diyabet türü tip 2 diyabettir. Tip 2 diyabette,  insülin salgılanmasında bozukluk ve insülin direnci olmak üzere iki temel kusur vardır. Genellikle 40 yaş sonrası ortaya çıkması, ortaya çıkışının yavaş ve sinsi olması ve ortaya çıkmadan önce 10-15 yıl kadar bulgu vermeyen gizli diyabet dönemi varlığı tip 2 diyabeti önemli kılmaktadır.

Tip 2 diyabette belirtiler ortaya çıkmadan önce, belirtisiz seyreden ve kişiden kişiye değişen uzun bir süre geçebileceği gibi çok su içme, sık sık idrara çıkma, çok yeme, kilo kaybı, görme bulanıklığı, aşırı kaşıntı, tekrarlayan enfeksiyon, mantar enfeksiyonu gibi belirtiler de görülebilir.

Yakın aile bireylerinde diyabet öyküsü olanlar, kalp-damar hastalığı bulunanlar, obez kişiler, hipertansiyon hastaları, kan yağları yüksek olan kişiler, gebelikte diyabet geçirenler, düşük veya ölü doğum yapanlar, iri bebek doğuranlar, 45 yaş üstü kişiler tip 2  diyabet açısından risklidir.

Diyabet tedavisinde kan glukoz düzeyinin normale yakın düzeye düşürülmesi esastır. Bu amaçla beslenme tedavisi ile birlikte ağızdan haplar ve/veya insülin kullanılabilir.  Bunun yanı sıra kilo kontrolu  ve kan basıncı, lipid düzeyleri gibi bilinen risk faktörlerinin de kontrol edilmesi gerekir. Ayrıca komplikasyonlardan korunmak için sigaranın bırakılması da sağlanmalıdır.

Tip 2 diyabet ve komplikasyonlarından korunmak için;
*Boya uygun vücut ağırlığı hedeflenmeli ve bu ağırlığın korunmasına çalışılmalı,
*Yeterli ve dengeli beslenmeli;  3 ana öğün, 3 ara öğün yemek yemeli her öğünde mümkünse sebze ve salata yer almalı,
*Şeker gibi basit karbonhidratlar günlük enerjinin %10’unu aşmamalı, basit karbonhidratlar yerine kuru baklagiller, tam tahıl ürünleri tercih edilmeli,
*Yağlardan gelen enerji günlük enerji ihtiyacının %35'ini aşmamalı,
*Tuz tüketimi günlük 5 gramı geçmemeli. Aşırı tuzlu yiyeceklerin fazla tüketiminden kaçınılmalı,

*Fiziksel olarak aktif olunmalıdır. Düzenli olarak egzersiz yapılarak; insülin direnci azaltılmalı, şişmanlık önlenmeli, iyi kolesterol artırılmalı, kötü kolesterol düşürülmeli, strese karşı dayanıklılık artırılmalı ve kalp hastalık  riski azaltılmalı,
*Sigara kullanımı ve  alkol tüketiminden kaçınılmalıdır.

Genel prensipler dışında beslenme tedavisi kişiye özel olmalıdır. Bunun için diyetisyen desteği alarak doğru beslenme programının uygulanması gereklidir.”